Kortizol: Stresle kilonun ilişkisi

Uzm. Diyetisyen Gökçe Yıldırgı

Stres hepimizin hayatını etkileyen bir faktör. Hayatımızı etkilerken aynı zamanda fiziksel olarak vücudumuzu da etkiliyor. Çoğu insan, stresli zamanlarda daha fazla yeme eğiliminde olduğunu fark eder. Peki bu durumun arkasındaki bilimsel gerçekler nelerdir? Bu yazıda, stres hormonu kortizolün, kilo alma ile nasıl bir ilişki içinde olduğunu keşfedeceğiz.

Stres hormonu olan kortizol, böbrek üstü bezleri tarafından bir tehdide yanıt olarak salgılanır. Artık bir tehdit algılamadığımızda, kortizol seviyeleri normale döner. Ayrıca stres altında metabolizmamız yavaş çalışır.

Kortizol ve kilo alımı arasındaki ilişkiler

• Stresli dönemlerde insanlar genellikle daha fazla yemek yeme eğilimindedirler. Bu duruma 'konfor yemeği' denir. Kortizol reaktivitesi, yani kortizolün strese tepkisi, stresle ilişkili yeme davranışlarını anlamak için güçlü bir araçtır.
• Yapılan araştırmalara göre, yüksek kortizol reaktörleri (YKR) stres altında düşük kortizol reaktörlerine (DKR) kıyasla daha fazla yiyecek tüketmektedirler. Ancak, bu durum sağlıklı kilodaki bireyler için geçerli olmayabilir. Obez bireyler stresli durumlarda belirgin şekilde daha fazla yiyecek tüketme eğilimindedir.
• Kortizol, insülin, grelin ve leptin gibi açlık ve tokluk seviyelerimizi, iştahımızı etkileyen hormonların seviyelerinde değişikliklere neden olabilir, bu da yeme davranışlarını etkileyebilir.
• Yeme bozukluklarına sahip obez bireylerde, kortizolün strese bağlı etkilerinin görülmesi yüksek sıklıkta gözlemlenmiştir.
• Stres seviyesi yüksek kişiler negatif duyguları daha fazla yiyecek tüketerek telafi etme eğiliminde olabilir.
• Yapılan araştırmalar, akut (ani gelişen) stresin iştahı baskılayabileceğini gösterirken kronik stresin daha fazla yeme davranışına neden olabileceğini gösteriyor.
• Ayrıca yüksek kalorili ve lezzetli yiyeceklerin varlığında stres, yiyecek alımının daha fazla artmasına sebep olabiliyor. Bu durum yiyeceklerin ödül veya stres giderici olarak etiketlenmesiyle ilgili olabilir.
• Kortizol (stres) seviyelerinin dengelenmesiyle, iştah sinyallerinde düzelme gözleniyor. Bu nedenle stres yönetimi kilo kontrolünde düzenlenmesi gereken önemli noktalardan biri haline geliyor.

Stres hormonu kortizolün, kilo alımı üzerinde önemli bir etkisi vardır. Yüksek kortizol seviyelerine sahip obez bireyler, stresli durumlarda daha fazla yiyecek tüketme eğilimindedirler. Stres yönetimi teknikleri, kortizol seviyelerini kontrol altında tutmada ve stresle başa çıkmada yardımcı olabilir. Düzenli egzersiz, meditasyon, yeterli uyku ve dengeli beslenme gibi sağlıklı yaşam alışkanlıkları, stresin olumsuz etkilerini azaltmada önemli rol oynar. Bu aktiviteleri günlük yaşama dahil etmek strese bağlı kilo alımının önüne geçmede yardımcı olabilir. 

Sağlıklı günler dileriz.

Herhaus, B., Ulmann, E., Chrousos, G., & Petrowski, K. (2020). High/low cortisol reactivity and food intake in people with obesity and healthy weight. Translational Psychiatry. Hewagalamulage, S., Lee, T., Clarke, I., & Henry, B. (2016). Stress, cortisol and obesity: a role for cortisol responsiveness in identifying individuals prone to obesity. Domestic Animal Endocrinology.

Kiecolt-Glaser, J. K., Habash, D. L., Fagundes, C. P., Andridge, R., Peng, J., Malakey, W. B., & Belury, M. A. (2015). Daily Stressors, Past Depression, and Metabolic Responses to High-Fat Meals: A Novel Path to Obesity. Society of Biological Psychiatry(77), 653-660.

Nakamura, C., Ishii, A., Matsuo, T., Ishida, R., Yamaguchi, T., Takada, K., Yoshikawa, T. (2020). Neural effects of acute stress on appetite: A magnetoencephalography study. Plos One.

Salehi, M., Ferenczi, A., & Zurnoff, B. (2005). Obesity and Cortisol Status. Hormone and Metabolic Research, 193-197.

Thau, L., Gandhi, J., & Sharma, S. (2024). Physiology, Cortisol. StatPearls. Ans A H, Anjum I, Satija V, et al. (July 23, 2018) Neurohormonal Regulation of Appetite and its Relationship with Stress: A Mini Literature Review. Cureus 10(7): e3032. DOI 10.7759/cureus.3032

Minerva Endocrinol. 2013 September ; 38(3): 255–267.

Obesity Reviews. 2023;24:e13539.